Konkida yugurish sporti

Konkida yugurish sporti yoki maksimal tezlikda konkida yugurish  - bu konkida iloji boricha tezroq yopiq doira ichida muzda ma’lum masofani bosib o‘tish kerak bo‘lgan sport turi. U klassik va short-trekka bo‘linadi. Odatda, "konkida yugurish " iborasi 400 metrlik ovalda klassik musobaqalarni anglatadi.

Tarixi

Konkida yugurish , XVII asr boshlarida gollandiyalik musavvir chizgan surati 

Konkida yugurish  eng qadimgi sport turlaridan biridir. "Ot" so‘zi haqida birinchi eslatma Gemaxning "Angliya-Niderlandiya lug‘ati"da (1648) topish mumkin. Arxeologlar tomonidan topilgan eng qadimiy konkilar Shimoliy Qora dengiz mintaqasida 3200 yil avval yashagan ko‘chmanchi qabilalar bo‘lgan kimmeriylarga tegishli edi. 

Birinchi rasman qayd etilgan musobaqa 1763-yil yanvar oyida Buyuk Britaniyada bo‘lib o‘tdi. Musobaqada 46 daqiqada 15 milya masofani bosib o‘tgan janob Lemb g‘olib chiqdi. Konkida yugurish sport turi sifatida 19-asrning ikkinchi yarmida rivojlangan. 1742-yilda Edinburgda dunyodagi birinchi konkida yugurish  klubi tashkil etildi va 1830-yilda London va Glazgoda, 1849-yilda Filadelfiyada, 1863-yilda Nyu-Yorkda, 1864-yilda Tronxaym va Peterburgda bunday klublar paydo bo‘ldi. 1879-yilda Angliyada Milliy konkida yugurish  federasiyasi ta’sis etildi [1]. Angliya dunyoda birinchi bo‘lib 1879-yil 8-dekabrda o‘tkazilgan milliy chempionatni tashkil qildi. 

1889 yilda Gollandiyaning Amsterdam shahrida konkida yugurish  bo‘yicha birinchi jahon chempionati bo‘lib o‘tdi. Unda rossiyalik Aleksandr Panshin g‘oliblikni qo‘lga kiritdi. Uch yil o‘tgach, bugungi kunda faoliyat olib borayotgan 60 dan ortiq milliy federasiyalarni birlashtirgan Xalqaro konkida yugurish  ittifoqi (ISU) tashkil etildi. ISU 1889-yilgi professional musobaqalarni e’lon qildi va 1893-yilda Amsterdamda erkaklar o‘rtasida birinchi rasmiy jahon chempionatini o‘tkazdi. O‘sha yili birinchi rasmiy Yevropa chempionati bo‘lib o‘tdi. Birinchi rasmiy jahon chempioni gollandiyalik Eden, Yevropa chempioni esa shved Eriksson hisoblanadi. 1901-yilda Stokgolmda o‘sha mahalda Rossiya imperiyasi tarkibida bo‘lgan finlyandiyalik Frans Vaten jahon chempioni bo‘ladi, rossiyalik Nikolay Strunnikov esa 1910—1911-yillardagi jahon chempionatlari va 1910-yilgi Yevropa chempionatida g‘olib chiqadi. 

Konkida yugurish  bo‘yicha rekordlar 1890-yildan buyon qayd etilib kelingan. 

Ayollar o‘rtasidagi jahon chempionati 1936-yildan, Yevropa chempionatlari esa 1970-yildan o‘tkazib kelinmoqda. Shuningdek, 1970-yildan boshlab sprint ko‘pkurash bo‘yicha jahon chempionatlari(500 va 1000 m masofaga yugurish natijalariga ko‘ra) o‘tkazila boshlandi. 

1996 yildan boshlab jahon chempionatlari yakka holatdagi masofalarda o‘tkazib kelinmoqda. Birinchi marta 1985/1986-yilgi mavsumda paydo bo‘lgan jahon chempionatining bosqichlari ham bor. 2005/2006-yilgi Jahon chempionati mavsumida jamoaviy poygalar, 2011/2012-yilgi mavsumdan ommaviy startgacha, 20015/2016-yildan boshlab jamoaviy sprint vujudga kela boshladi. 

2017-yildan boshlab Yevropa chempionati shakli o‘zgardi: toq yillarda musobaqalar klassik va sprint ko‘pkurash, juft yillarda yakka holatdagi masofalarda o‘tkaziladi. 

2020-yilda birinchi to‘rtta qit’a - Amerika, Osiyo, Afrika va Okeaniya chempionati bo‘lib o‘tadi, u Yevropadan tashqari mamlakatlar uchun Yevropa chempionatining o‘xshashligi sifatida ishlab chiqilgan. 

Qishki Olimpiya o‘yinlari dasturiga 1924-yildan boshlab erkaklar uchun konkida yugurish  kiritilgan bo‘lsa, 1960 yildan boshlab ayollar uchun musobaqalar ham o‘tkazib kelinmoqda. Chempionat to‘rtta masofaga – 500, 1500, 5000, 10000 m va ko‘pkurash bo‘yicha o‘tkaziladi. 1928-yilda 10000 m masofada musobaqalar o‘tkazilmadi, ko‘pkurashda hech qanday ofset bo‘lmadi. Qishki Olimpiya o‘yinlarining zamonaviy dasturiga qisqa - 500, 1000 (erkaklar uchun 1976-yildan) va 1500 m, uzoqqa - 3000, 5000 (1988-yildan buyon ayollar uchun) va 10 000 m masofalarni bosib o‘tish kiradi. Raqobatchilar juft bo‘lib yugurishadi - biri tashqi tomondan, ikkinchisi ichki yo‘laklarda. Terma jamoadan har bir masofada 3 nafardan sportchi ishtirok etishi mumkin. 1972-yilgach a erkaklar uchun 500 va 1500 m masofalarda 4 nafar sportchi qatnashishi mumkin edi. Ko‘pkurashda mutlaq chempionlik o‘ynamaydi. Faqat 1924-yilda Olimpiya chempioni to‘rtta masofada egallagan o‘rinlar yig‘indisiga ko‘ra bu yugurish tezligini oshirish imkonini berdi.

1967-yilda ISU short-trekni o‘z zimmasiga oldi, garchi u 1976-yilgacha xalqaro musobaqalarni tashkil qilmagan bo‘lsa ham. Short-trek bo‘yicha jahon chempionati 1981-yildan buyon o‘tkazib kelinadi. Yevropa chempionatlari esa 1997 yildan buyon o‘tkazib kelinmoqda. 1988-yil Kalgari Olimpiadasida short-trek konkida yugurish  ko‘rgazmali sport turi edi. 1992 yilgi Olimpiadadan boshlab short-trek Olimpiada o‘yinlari dasturiga kiritilgan. 2014 yil Sochida bo‘lib o‘tgan Olimpiadada short-trekda 8 ta mukofotlar to‘plami (konkida yugurish  bo‘yicha - 12) o‘ynaldi.

Muz stidagi birinchi chempionat 1959-yilda Gyoteborgda bo‘lib o‘tgan Yevropa chempionati edi. 1960-yilda esa Skvo-Vellida sun’iy muz ustidagi birinchi Olimpiya o‘yinlari bo‘lib o‘tdi.

1985—1986-yillarda birinchi to‘liq qoplangan konki maydonlari vujudga keldi - biri Berlinda, ikkinchisi Xerenvenda. 1987-yilgi klassik ko‘pkurash bo‘yicha jahon chempionati birinchi bo‘lib tom ostida o‘tkazildi. 1988-yilda Kalgaridagi Olimpiya o‘yinlaridagi musobaqalar ham yopiq holatda o‘tkazildi.

Sportchilarning ekipirovkasi ham o‘zgardi - yangi kostyumlar qo‘llanila boshlandi, 1997-yilda yangi turdagi konki paydo bo‘ldi – klap-skeyt. Bu o‘z navbatida yugurish tezligini oshirish imkonini berdi.

Musobaqa

Klassik konkida yugurish  musobaqalari quyidagi formatlarda o‘tkaziladi:

— ko‘pkurashi (inglizcha allround);

— yakka shakldagi masofalarda, jumladan, jamoaviy poyga, ommaviy start va jamoaviy sprint bo‘yicha bo‘ladi.

Allround formatlarning eng qadimgisidir. Sportchilar to‘rtta masofada bahslashadilar, ularning jamlamasi g‘olibni aniqlaydi. Ko‘pkurashning uch turi mavjud: sprint - 500 m + 1000 m + 500 m + 1000 m; kichik - 500 m + 1500 m + 1000 m + 3000 m va klassik - 500 m + 5000 m + 1500 m + 10000 m (ayollar uchun 10000 metr masofa 3000 metrga almashtiriladi). Har bir poyga uchun ball beriladi — 500 m masofani bosib o‘tgan har bir soniya uchun 1000 ball beriladi. Boshqa masofalardagi vaqt bu masofa 500 m dan ortiq bo‘lgan raqamga bo‘linadi va natijada olingan raqam oldingi masofalar uchun olingan ballar yig‘indisiga qo‘shiladi. Shunga ko‘ra, eng kam miqdorda ochkolar jamlagan sportchi g‘olib hisoblanadi.

Jahon chempionatlari klassik va sprint ko‘pkurash, Yevropa va individual sprint va klassik ko‘pkurash bo‘yicha davlat chempionatlari o‘tkaziladi.

Jahon chempionatlarida individual masofalardagi musobaqalar alohida va Jahon kubogining bosqichlarida o‘tkaziladi. Poygalar 500 m, 1000 m, 1500 m, 3000 m (faqat ayollar), 5000 m va 10000 m (faqat erkaklar uchun), jamoaviy poyga, ommaviy start va jamoaviy sprint bo‘yicha ham o‘tkaziladi. 1996-yildan boshlab sportchilarning imkoniyatlarini barqarorlashtirish maqsadida 500 m masofada ikkita poyga o‘tkazildi. Har bir konki uchuvchisi birinchisi ichki yo‘lda, ikkinchisi - tashqi yo‘lda start oladi.

Jamoaviy poygada mamlakat bo‘yicha bitta ayollar va bitta erkaklar jamoasiga kirishi mumkin. Musobaqada uchta konki uchuvchidan iborat ikkita jamoa ishtirok etadi. Ular bir vaqtning o‘zida to‘g‘ridan-to‘g‘ri ichki qismning o‘rtasidan maydonchaning qarama-qarshi tomonlarida start olishadi. Ayollar olti, erkaklar sakkizta doira bo‘ylab yugurishadi.

Jamoa sprintida uchta konkida uchuvchidan iborat ikkita jamoa poygada qatnashadi. Ular bir vaqtning o‘zida maydonning qarama-qarshi tomonlarida ichki qismning o‘rtasidan to‘g‘ridan-to‘g‘ri boshlanadi va uchta aylana bo‘ylab yuguradi. Birinchi aylanadan so‘ng ikkita konki uchuvchi yuguradi, oxirgi tur bitta bilan yakunlanadi.

Ommaviy-startda bir vaqtning o‘zida bir nechta konkida uchuvchilar musobaqani boshlab beradi. Masofa davomida g‘alaba qozonish uchun bir nechta oraliq finishlar amalga oshiriladi, bunda birinchi uchtasi ochko oladi (5 ballgacha). Oraliq marralarda qo‘lga kiritilgan ballar umumlashtiriladi. Asosiy marrada birinchi uchlik qo‘shimcha 60, 40 va 20 ball oladi. Sportchilar to‘plagan ochkolari soniga ko‘ra yakuniy o‘rinni egallaydi, ochko to‘plamagan sportchilar o‘z vaqtida quyidagi o‘rinlarni egallaydi.

Musobaqalar 100 va 300 m masofada (asosan bolalar o‘rtasida), bir milya, konkida yugurish  marafonida ham o‘tkaziladi.

Short-trek musobaqalari bo‘yicha: Sportchilar 500 m, 1000 m, 1500 m, 3000 m masofalarga va estafeta poygalarida: ayollar uchun - 3000 m, erkaklar uchun - 5000 m.masofani bosib o‘tishadi.

Jah on chempionatlari, Yevropa chempionatlari, jahon kubogi, milliy chempionatlar o‘tkaziladi, shuningdek, ular Olimpiya o‘yinlari dasturiga ham kiritilgan.

Yugurish yo‘lakchasi 

Yugurish yo‘lakchasi konkida yugurish  sporti klassik variantda oval uzunligi 400 yoki 333,3 metr tashkil etadi. Barcha yirik musobaqalar faqat uzunligi 400 metr bo‘lgan yo‘laklarda o‘tkaziladi. Ichki burilish radiusi 25 dan 26 metrgacha. Har bir to‘g‘ri chiziqning uzunligi va har bir burilish uzunligi taxminan 100 metrni tashkil qiladi. 

Konkida yugurish  maydoni ikki yo‘lakchaga bo‘lingan - ichki va tashqi. Ulardan biri o‘tish chizig‘i. Masofaning har bir bosqichida har bir sportchi o‘tish chizig‘idagi yo‘lakchani o‘zgartirishi shart. Istisnolar - jamoaviy poygalar va ommaviy start, bunda barcha sportchilar ichki yo‘lakdan boradilar. 

Yugurish yo‘lakchasi short-trek uchun qoidasiga ko‘ra, odatda oddiy xokkey stadionida belgilanadi. Burilishlar 8 m ichki radius bilan amalga oshiriladi, doira orasidagi masofa 28,85 m. Masofa - 111,12 m - chetidan 0,5 m masofani o‘lchash yo‘li bilan olinadi. Ular soat miliga teskari yo‘nalishda harakat qilishadi. Qisqa masofalarga bo‘lgan musobaqalarda konkida uchuvchilar "toza" muzdan burilishlari uchun trassa boshlang‘ich chizig‘i bilan birga poygadan poygaga biroz siljiydi. 

Qoidalar

Klassik konkida ular juft bo‘lib yugurishadi - bir sportchi tashqi yo‘lda, ikkinchisi ichki yo‘lda, chiziqlar har bir aylanishda o‘zgaradi. Poygalar soat miliga teskari yo‘nalishda o‘tkaziladi. Yo‘laklar o‘zgartirilganda, sportchilar bir-birining yonida to‘g‘ridan-to‘g‘ri o‘tish joyida bo‘lgan holatlar mavjud. Bunday holda, ichki chiziqdagi yuguruvchi tashqi tomondan yuguruvchiga o‘tishi kerak; aks holda, sportchi diskvalifikasiya qilinadi. Jamoaviy poygada uchta konkida uchuvchidan iborat ikkita jamoa qarama-qarshi to‘g‘ri yo‘ldan start olishadi va butun masofani ichki yo‘l bo‘ylab bosib o‘tishadi. Falstartdan so‘ng start takrorlanadi, agar ikkinchi fapstart bo‘lsa, uni amalga oshirgan sportchi diskvalifikasiya qilinadi. Sportchilarga burilishning ichki chetining chizig‘ini va marra chizig‘idagi chiziqlarni ajratuvchi chiziqni konki bilan kesib o‘tishga ruxsat etilmaydi; qoidalarni buzgan sportchi diskvalifikasiya qilinadi. 

Short-trekda poygalar ham soat miliga teskari yo‘nalishda o‘tkaziladi, poygada olti nafargacha sportchi ishtirok etadi. Boshqa ishtirokchilarga xalaqit berish yoki ularga jismonan yordam berish, trekni cheklovchi fishkalarni urib tushirish va marra chizig‘ida oyoqni oldinga olib borish, konkini muz bilan yorib tashlash taqiqlanadi.

Ekipirovkasi

Klassik yugurish bo‘yicha konkida uchuvchilar maxsus kombinezonlarda va konki-klaplarda musobaqalashadi. Boshning shaklini ifodalovchi dubulg‘adan foydalanishga ruxsat beriladi. Aerodinamik dubulg‘alar va radioapparati taqiqlanadi. XX asrning 90-yillarida paydo bo‘lgan konki-klaplar (inglizcha - clapskate) old tomonida ilgakli pichoq va orqa tomoni prujinali bo‘ladi. Bu pichoqning yukga nisbatan harakatlanishiga imkon beradi, bu esa qo‘shimcha zarba uzunligini yaratadi va shu bilan tezlikni oshiradi. Svoyo nazvaniye «klap» konki poluchili za xarakternыy zvuk (angl. clap - xlopok), kotorыy izdayot lezviye, kogda posle tolchka sportsmena prujina vozvraщayet yego obratno k botinku.

Konkilar o‘zlarining "klap" nomini sportchining oyoq tepkisidan so‘ng, prujina uni butsaga qaytarganda, pichoq chiqaradigan xarakterli tovush (inglizcha clap - qarsak) uchun oladi.

Short-trekda sportchilar qo‘shimcha ravishda himoya dubulg‘asi, ko‘zoynak, qo‘lqop, tizza tagligi va bo‘yin himoyasini kiyishadi. Konki-klapda yugurish ga ruxsat berilmaydi.

Konki pichog‘ining oval kengligi qiymati (qiya radiusi) 21 dan 28 metrgacha , short-trekda taxminan 11 metrni tashkil qiladi, bundan tashqari, short-trek konkida yonlama qiyalik mavjud. Pichoqlar yuqori sifatli karbonli po‘latdan yasalgan. Bu figurali va xokkey konkidan yupqaroq - 1,0-1,2 mm. ega.  Konkini o‘tkirlashtirish uchun ikkala konki ham bir xil darajada, pichoqlar bir-biriga parallel ravishda o‘rnatiladigan mashinadan foydalaniladi. Pichoqning yuzasi 90° burchak ostida silliq qirra hosil qilish uchun birinchi navbatda bitta qattiq blok bilan maydalanadi, shundan so‘ng u nozikroq tosh bilan oyna holatiga keltiriladi. Pichoqda burmalar, notekis qirralar yoki yoriqlar bo‘lishiga yo‘l qo‘yilmaydi, chunki bu konki pichog‘i muz bo‘ylab harakatlanayotganda qarshilikning oshishiga olib keladi.

Поделиться