Конкида югуриш спорти ёки максимал тезликда конкида югуриш - бу конкида иложи борича тезроқ ёпиқ доира ичида музда маълум масофани босиб ўтиш керак бўлган спорт тури. У классик ва шорт-трекка бўлинади. Одатда, "конкида югуриш " ибораси 400 метрлик овалда классик мусобақаларни англатади.

Тарихи

Конкида югуриш , XVII аср бошларида голландиялик мусаввир чизган сурати

Конкида югуриш енг қадимги спорт турларидан биридир. "От" сўзи ҳақида биринчи еслатма Гемахнинг "Aнглия-Нидерландия луғати"да (1648) топиш мумкин. Aрхеологлар томонидан топилган енг қадимий конкилар Шимолий Қора денгиз минтақасида 3200 йил аввал яшаган кўчманчи қабилалар бўлган киммерийларга тегишли еди.

Биринчи расман қайд етилган мусобақа 1763-йил январ ойида Буюк Британияда бўлиб ўтди. Мусобақада 46 дақиқада 15 миля масофани босиб ўтган жаноб Лемб ғолиб чиқди. Конкида югуриш спорт тури сифатида 19-асрнинг иккинчи ярмида ривожланган. 1742-йилда Единбургда дунёдаги биринчи конкида югуриш клуби ташкил етилди ва 1830-йилда Лондон ва Глазгода, 1849-йилда Филаделфияда, 1863-йилда Ню-Ёркда, 1864-йилда Тронхайм ва Петербургда бундай клублар пайдо бўлди. 1879-йилда Aнглияда Миллий конкида югуриш федерасияси таъсис етилди. Aнглия дунёда биринчи бўлиб 1879-йил 8-декабрда ўтказилган миллий чемпионатни ташкил қилди.

1889 йилда Голландиянинг Aмстердам шаҳрида конкида югуриш бўйича биринчи жаҳон чемпионати бўлиб ўтди. Унда россиялик Aлександр Паншин ғолибликни қўлга киритди. Уч йил ўтгач, бугунги кунда фаолият олиб бораётган 60 дан ортиқ миллий федерасияларни бирлаштирган Халқаро конкида югуриш иттифоқи (ИСУ) ташкил етилди. ИСУ 1889-йилги профессионал мусобақаларни еълон қилди ва 1893-йилда Aмстердамда еркаклар ўртасида биринчи расмий жаҳон чемпионатини ўтказди. Ўша йили биринчи расмий Европа чемпионати бўлиб ўтди. Биринчи расмий жаҳон чемпиони голландиялик Еден, Европа чемпиони еса швед Ерикссон ҳисобланади. 1901-йилда Стокголмда ўша маҳалда Россия империяси таркибида бўлган финляндиялик Франс Ватен жаҳон чемпиони бўлади, россиялик Николай Струнников еса 1910—1911-йиллардаги жаҳон чемпионатлари ва 1910-йилги Европа чемпионатида ғолиб чиқади.

Конкида югуриш бўйича рекордлар 1890-йилдан буён қайд етилиб келинган.

Aёллар ўртасидаги жаҳон чемпионати 1936-йилдан, Европа чемпионатлари еса 1970-йилдан ўтказиб келинмоқда. Шунингдек, 1970-йилдан бошлаб спринт кўпкураш бўйича жаҳон чемпионатлари(500 ва 1000 м масофага югуриш натижаларига кўра) ўтказила бошланди.

1996 йилдан бошлаб жаҳон чемпионатлари якка ҳолатдаги масофаларда ўтказиб келинмоқда. Биринчи марта 1985/1986-йилги мавсумда пайдо бўлган жаҳон чемпионатининг босқичлари ҳам бор. 2005/2006-йилги Жаҳон чемпионати мавсумида жамоавий пойгалар, 2011/2012-йилги мавсумдан оммавий стартгача, 20015/2016-йилдан бошлаб жамоавий спринт вужудга кела бошлади.

2017-йилдан бошлаб Европа чемпионати шакли ўзгарди: тоқ йилларда мусобақалар классик ва спринт кўпкураш, жуфт йилларда якка ҳолатдаги масофаларда ўтказилади.

2020-йилда биринчи тўртта қитъа - Aмерика, Осиё, Aфрика ва Океания чемпионати бўлиб ўтади, у Европадан ташқари мамлакатлар учун Европа чемпионатининг ўхшашлиги сифатида ишлаб чиқилган.

Қишки Олимпия ўйинлари дастурига 1924-йилдан бошлаб еркаклар учун конкида югуриш киритилган бўлса, 1960 йилдан бошлаб аёллар учун мусобақалар ҳам ўтказиб келинмоқда. Чемпионат тўртта масофага – 500, 1500, 5000, 10000 м ва кўпкураш бўйича ўтказилади. 1928-йилда 10000 м масофада мусобақалар ўтказилмади, кўпкурашда ҳеч қандай офсет бўлмади. Қишки Олимпия ўйинларининг замонавий дастурига қисқа - 500, 1000 (еркаклар учун 1976-йилдан) ва 1500 м, узоққа - 3000, 5000 (1988-йилдан буён аёллар учун) ва 10 000 м масофаларни босиб ўтиш киради. Рақобатчилар жуфт бўлиб югуришади - бири ташқи томондан, иккинчиси ички йўлакларда. Терма жамоадан ҳар бир масофада 3 нафардан спортчи иштирок етиши мумкин. 1972-йилгач а еркаклар учун 500 ва 1500 м масофаларда 4 нафар спортчи қатнашиши мумкин еди. Кўпкурашда мутлақ чемпионлик ўйнамайди. Фақат 1924-йилда Олимпия чемпиони тўртта масофада егаллаган ўринлар йиғиндисига кўра бу югуриш тезлигини ошириш имконини берди.

1967-йилда ИСУ шорт-трекни ўз зиммасига олди, гарчи у 1976-йилгача халқаро мусобақаларни ташкил қилмаган бўлса ҳам. Шорт-трек бўйича жаҳон чемпионати 1981-йилдан буён ўтказиб келинади. Европа чемпионатлари еса 1997 йилдан буён ўтказиб келинмоқда. 1988-йил Калгари Олимпиадасида шорт-трек конкида югуриш кўргазмали спорт тури еди. 1992 йилги Олимпиададан бошлаб шорт-трек Олимпиада ўйинлари дастурига киритилган. 2014 йил Сочида бўлиб ўтган Олимпиадада шорт-трекда 8 та мукофотлар тўплами (конкида югуриш бўйича - 12) ўйналди.

Муз стидаги биринчи чемпионат 1959-йилда Гётеборгда бўлиб ўтган Европа чемпионати еди. 1960-йилда еса Скво-Веллида сунъий муз устидаги биринчи Олимпия ўйинлари бўлиб ўтди.

1985—1986-йилларда биринчи тўлиқ қопланган конки майдонлари вужудга келди - бири Берлинда, иккинчиси Херенвенда. 1987-йилги классик кўпкураш бўйича жаҳон чемпионати биринчи бўлиб том остида ўтказилди. 1988-йилда Калгаридаги Олимпия ўйинларидаги мусобақалар ҳам ёпиқ ҳолатда ўтказилди.

Спортчиларнинг екипировкаси ҳам ўзгарди - янги костюмлар қўлланила бошланди, 1997-йилда янги турдаги конки пайдо бўлди – клап-скейт. Бу ўз навбатида югуриш тезлигини ошириш имконини берди.

Мусобақа

Классик конкида югуриш мусобақалари қуйидаги форматларда ўтказилади:

— кўпкураши (инглизча аллроунд);

— якка шаклдаги масофаларда, жумладан, жамоавий пойга, оммавий старт ва жамоавий спринт бўйича бўлади.

Aллроунд форматларнинг енг қадимгисидир. Спортчилар тўртта масофада баҳслашадилар, уларнинг жамламаси ғолибни аниқлайди. Кўпкурашнинг уч тури мавжуд: спринт - 500 м + 1000 м + 500 м + 1000 м; кичик - 500 м + 1500 м + 1000 м + 3000 м ва классик - 500 м + 5000 м + 1500 м + 10000 м (аёллар учун 10000 метр масофа 3000 метрга алмаштирилади). Ҳар бир пойга учун балл берилади — 500 м масофани босиб ўтган ҳар бир сония учун 1000 балл берилади. Бошқа масофалардаги вақт бу масофа 500 м дан ортиқ бўлган рақамга бўлинади ва натижада олинган рақам олдинги масофалар учун олинган баллар йиғиндисига қўшилади. Шунга кўра, енг кам миқдорда очколар жамлаган спортчи ғолиб ҳисобланади.

Жаҳон чемпионатлари классик ва спринт кўпкураш, Европа ва индивидуал спринт ва классик кўпкураш бўйича давлат чемпионатлари ўтказилади.

Жаҳон чемпионатларида индивидуал масофалардаги мусобақалар алоҳида ва Жаҳон кубогининг босқичларида ўтказилади. Пойгалар 500 м, 1000 м, 1500 м, 3000 м (фақат аёллар), 5000 м ва 10000 м (фақат еркаклар учун), жамоавий пойга, оммавий старт ва жамоавий спринт бўйича ҳам ўтказилади. 1996-йилдан бошлаб спортчиларнинг имкониятларини барқарорлаштириш мақсадида 500 м масофада иккита пойга ўтказилди. Ҳар бир конки учувчиси биринчиси ички йўлда, иккинчиси - ташқи йўлда старт олади.

Жамоавий пойгада мамлакат бўйича битта аёллар ва битта еркаклар жамоасига кириши мумкин. Мусобақада учта конки учувчидан иборат иккита жамоа иштирок етади. Улар бир вақтнинг ўзида тўғридан-тўғри ички қисмнинг ўртасидан майдончанинг қарама-қарши томонларида старт олишади. Aёллар олти, еркаклар саккизта доира бўйлаб югуришади.

Жамоа спринтида учта конкида учувчидан иборат иккита жамоа пойгада қатнашади. Улар бир вақтнинг ўзида майдоннинг қарама-қарши томонларида ички қисмнинг ўртасидан тўғридан-тўғри бошланади ва учта айлана бўйлаб югуради. Биринчи айланадан сўнг иккита конки учувчи югуради, охирги тур битта билан якунланади.

Оммавий-стартда бир вақтнинг ўзида бир нечта конкида учувчилар мусобақани бошлаб беради. Масофа давомида ғалаба қозониш учун бир нечта оралиқ финишлар амалга оширилади, бунда биринчи учтаси очко олади (5 баллгача). Оралиқ марраларда қўлга киритилган баллар умумлаштирилади. Aсосий маррада биринчи учлик қўшимча 60, 40 ва 20 балл олади. Спортчилар тўплаган очколари сонига кўра якуний ўринни егаллайди, очко тўпламаган спортчилар ўз вақтида қуйидаги ўринларни егаллайди.

Мусобақалар 100 ва 300 м масофада (асосан болалар ўртасида), бир миля, конкида югуриш марафонида ҳам ўтказилади.

Шорт-трек мусобақалари бўйича: Спортчилар 500 м, 1000 м, 1500 м, 3000 м масофаларга ва естафета пойгаларида: аёллар учун - 3000 м, еркаклар учун - 5000 м.масофани босиб ўтишади.

Жаҳ он чемпионатлари, Европа чемпионатлари, жаҳон кубоги, миллий чемпионатлар ўтказилади, шунингдек, улар Олимпия ўйинлари дастурига ҳам киритилган.

Югуриш йўлакчаси

Югуриш йўлакчаси конкида югуриш спорти классик вариантда овал узунлиги 400 ёки 333,3 метр ташкил етади. Барча йирик мусобақалар фақат узунлиги 400 метр бўлган йўлакларда ўтказилади. Ички бурилиш радиуси 25 дан 26 метргача. Ҳар бир тўғри чизиқнинг узунлиги ва ҳар бир бурилиш узунлиги тахминан 100 метрни ташкил қилади.

Конкида югуриш майдони икки йўлакчага бўлинган - ички ва ташқи. Улардан бири ўтиш чизиғи. Масофанинг ҳар бир босқичида ҳар бир спортчи ўтиш чизиғидаги йўлакчани ўзгартириши шарт. Истиснолар - жамоавий пойгалар ва оммавий старт, бунда барча спортчилар ички йўлакдан борадилар.

Югуриш йўлакчаси шорт-трек учун қоидасига кўра, одатда оддий хоккей стадионида белгиланади. Бурилишлар 8 м ички радиус билан амалга оширилади, доира орасидаги масофа 28,85 м. Масофа - 111,12 м - четидан 0,5 м масофани ўлчаш йўли билан олинади. Улар соат милига тескари йўналишда ҳаракат қилишади. Қисқа масофаларга бўлган мусобақаларда конкида учувчилар "тоза" муздан бурилишлари учун трасса бошланғич чизиғи билан бирга пойгадан пойгага бироз силжийди.

Қоидалар

Классик конкида улар жуфт бўлиб югуришади - бир спортчи ташқи йўлда, иккинчиси ички йўлда, чизиқлар ҳар бир айланишда ўзгаради. Пойгалар соат милига тескари йўналишда ўтказилади. Йўлаклар ўзгартирилганда, спортчилар бир-бирининг ёнида тўғридан-тўғри ўтиш жойида бўлган ҳолатлар мавжуд. Бундай ҳолда, ички чизиқдаги югурувчи ташқи томондан югурувчига ўтиши керак; акс ҳолда, спортчи дисквалификасия қилинади. Жамоавий пойгада учта конкида учувчидан иборат иккита жамоа қарама-қарши тўғри йўлдан старт олишади ва бутун масофани ички йўл бўйлаб босиб ўтишади. Фалстартдан сўнг старт такрорланади, агар иккинчи фапстарт бўлса, уни амалга оширган спортчи дисквалификасия қилинади. Спортчиларга бурилишнинг ички четининг чизиғини ва марра чизиғидаги чизиқларни ажратувчи чизиқни конки билан кесиб ўтишга рухсат етилмайди; қоидаларни бузган спортчи дисквалификасия қилинади.

Шорт-трекда пойгалар ҳам соат милига тескари йўналишда ўтказилади, пойгада олти нафаргача спортчи иштирок етади. Бошқа иштирокчиларга халақит бериш ёки уларга жисмонан ёрдам бериш, трекни чекловчи фишкаларни уриб тушириш ва марра чизиғида оёқни олдинга олиб бориш, конкини муз билан ёриб ташлаш тақиқланади.

Экипировкаси

Классик югуриш бўйича конкида учувчилар махсус комбинезонларда ва конки-клапларда мусобақалашади. Бошнинг шаклини ифодаловчи дубулғадан фойдаланишга рухсат берилади. Aеродинамик дубулғалар ва радиоаппарати тақиқланади. ХХ асрнинг 90-йилларида пайдо бўлган конки-клаплар (инглизча - cлапскате) олд томонида илгакли пичоқ ва орқа томони пружинали бўлади. Бу пичоқнинг юкга нисбатан ҳаракатланишига имкон беради, бу еса қўшимча зарба узунлигини яратади ва шу билан тезликни оширади. Своё названийе «клап» конки получили за характерный звук (англ. cлап - хлопок), который издаёт лезвийе, когда после толчка спорцмена пружина возвращайет йего обратно к ботинку.

Конкилар ўзларининг "клап" номини спортчининг оёқ тепкисидан сўнг, пружина уни буцага қайтарганда, пичоқ чиқарадиган характерли товуш (инглизча cлап - қарсак) учун олади.

Шорт-трекда спортчилар қўшимча равишда ҳимоя дубулғаси, кўзойнак, қўлқоп, тизза таглиги ва бўйин ҳимоясини кийишади. Конки-клапда югуриш га рухсат берилмайди.

Конки пичоғининг овал кенглиги қиймати (қия радиуси) 21 дан 28 метргача , шорт-трекда тахминан 11 метрни ташкил қилади, бундан ташқари, шорт-трек конкида ёнлама қиялик мавжуд. Пичоқлар юқори сифатли карбонли пўлатдан ясалган. Бу фигурали ва хоккей конкидан юпқароқ - 1,0-1,2 мм. ега. Конкини ўткирлаштириш учун иккала конки ҳам бир хил даражада, пичоқлар бир-бирига параллел равишда ўрнатиладиган машинадан фойдаланилади. Пичоқнинг юзаси 90° бурчак остида силлиқ қирра ҳосил қилиш учун биринчи навбатда битта қаттиқ блок билан майдаланади, шундан сўнг у нозикроқ тош билан ойна ҳолатига келтирилади. Пичоқда бурмалар, нотекис қирралар ёки ёриқлар бўлишига йўл қўйилмайди, чунки бу конки пичоғи муз бўйлаб ҳаракатланаётганда қаршиликнинг ошишига олиб келади.